İzmir'in tarih kokan ilçesi Bergama'de nereye gidilir?

İzmir’in kuzeyinde, Bakırçay Havzası’nda yer alan Bergama, uygarlık tarihinin en önemli yerleşim alanlarından biri olup Antik Pergamon kenti üzerine kurulmuştur. Bölgenin tarihi, Tunç Çağı’na kadar gitse de Pergamon Antik Kenti’nin kurulduğu kalenin tepesindeki en erken buluntular MÖ 7 ila 6’ncı yüzyıllara aittir.

Peki Bergama'daki önemli tarihi kalıntılar nelerdir? Bergama'da görülmesi gereken antik kentler hangileri? 

Sizler için Bergama rehberini derledik...

Kent, Helenistik Dönem’de ön plana çıkmış ve bu dönemde kurulan Pergamon Krallığı’na başkentlik yapmıştır. Kentte Helenistik, Roma, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinin izlerini taşıyan, cami, han, hamam, şadırvan, havra, kapalı çarşı gibi sivil mimari örneği görülmeye değer çok sayıda yapı bulunmaktadır. Her tarafı tarih kokan kent, İzmir’in birçok ilçesi gibi, bir açık hava müzesi görünümünde olup kültür açısından İzmir’in en zengin ilçelerindendir.

Tıbbın atası Hekim Galenos ve parşömen kağıdı, ilçenin dünya kültür mirasına yaptığı en önemli katkılardandır. Parşömen, günümüze kadar insanlığın bulduğu en kaliteli yazı aracı olarak bilinmektedir. Bergamalılar, parşömen kağıdından yaptıkları kitaplardan oluşturdukları kütüphanede büyük bir kültür hazinesi yaratmış ve Mısır uygarlığı ile yarışmıştır.

Dünya üzerinde 4 antik tiyatroya sahip tek antik kent olan Bergama, Efes’le birlikte İzmir ve çevresindeki en önemli ören yerlerindendir. Kent, sahip olduğu arkeolojik değerleri ve kentsel sit alanıyla 22 Haziran 2014 tarihinde, “Çok Katmanlı Kültürel Peyzaj Alanı” olarak, UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne giren dünyanın 999’uncu, Türkiye’nin ise 13’üncü mirası olarak tescil edilmiştir.

Bergama’nın tarih kokan dokusuyla işli sokaklarında dolaşırken evleri de dikkati çeker. Bu evler, kalın dış duvarları, iç sofalı planları, yığma yapı gereklerine bağlı pencere boyutlarıyla ısıyı koruyan bir yapıya sahiptir. Az sayıdaki evde, Sakız Adası mimarisine özgü ahşap cumba ve balkon şeklinde çıkmalar bulunmaktadır. Daracık sokaklarda yerleşmiş, genellikle taş dokulu evlerin alt ve üst katları hemen hemen aynı boyuttadır.

Her yıl Mayıs ya da Haziran ayında gerçekleştirilen dünyanın ikinci, Türkiye’nin ise ilk yerel festivali olan Bergama Kermesi, ilk defa 1937 yılında düzenlenmiş ve günümüze kadar kesintisiz devam etmiştir.

Kozak Yaylası, ilçenin büyüleyici güzelliğe sahip bir yaylasıdır. Bergama’ya 20 km uzaklıkta olup çam fıstığı ve dokumalarıyla ünlüdür.

Bergama’yla özdeşleşen ürünler, peynir, üzüm, çam fıstığı ve halıdır. Ayrıca ilçede dünyaca ünlü parşömen kâğıdından yapılmış hediyelik ürünleri satan dükkânlar, büyük ilgi görmektedir.

Dünyaca ünlü eserlerini görmek için yıl içinde çok sayıda yerli ve yabancı turist ağırlayan kentteki yıldızlı ve butik oteller ile pansiyonların sayısı da giderek artmaktadır.

Arasta-Osmanlı Çarşısı 
14. ve 15. yüzyıldan itibaren şekillenmeye başlayan Bergama Arastası, yüzyıllar boyunca farklı zanaatlara ev sahipliği yapmıştır. Çizmeciler, pabuççular, manifaturacılar, saraçlar ve zahireciler gibi farklı loncaların bir araya gelmesinden oluşan arastaya zaman içerisinde ticari faaliyetlerin daha kolay sürdürülmesini için han ve bedesten gibi birimler de eklenmiştir. Günümüze ulaşan yapıların birçoğu, 19. yüzyıldan kalmadır.

Mevlânâ Hacı Hekim Hamamı
Hacı Hekim Cami’ye vakfedilen hamam, erkekler ve kadınlar için iki bölüme ayrılmıştır. Toplam 24 kubbe ile örtülü olan ve zaman içerisinde pek çok kez onarım gören hamam, 2008 yılında kapsamlı bir yenilemeden geçmiştir.

Kleopatra Güzellik Ilıca Tesisi 
Bergama Belediyesi Güzellik Ilıcası Sosyal Tesisleri, kafe-restoranı, aquaparkı ve piknik alanıyla hizmet vermektedir. Tesisteki piknik alanında mangal ve semaver servisi mevcuttur.

Pergamon Antik Kenti
?Helenistik Dönemin en görkemli yerleşim merkezlerinden biri olan Bergama’nın tarihi, MÖ yedinci yüzyıla kadar gitmektedir. Kent MÖ 281-133 tarihleri arasında yaklaşık 150 yıl süren Pergamon Krallığı'nın başkenti olmuştur. Antik Pergamon kenti, Kale Tepesi'nde yapılan teraslamalar üzerine kurulmuş; tapınakları, sokakları, sosyal ve ticari meydanları ile Helenistik Dönemin en muhteşem şehir merkezlerinden olmuştur. Zeus Sunağı, Dionysos Tapınağı, Athena Tapınağı, Demeter Tapınağı, 200.000 rulo kitaptan oluşan ünlü Pergamon Kütüphanesi, tiyatro, gymnasion, kral sarayları, Traian Tapınağı, su yolları, çeşmeler, sarnıçlar ve arsenaller Kale Tepesi’nde inşa edilmiş dünyaca ünlü anıtlardır.

Bergama ismi, antik Pergamon isminin biraz değişerek günümüze gelmiş hâli olup “korunaklı kale” anlamına gelir. “Kale Tepesi” olarak bilinen yerin en üst kısmına kurulan kent, daha sonra yamaçlardan ovaya doğru genişlemiştir. Tepenin en yüksek noktasında yer alan ve kentin yönetim merkezini oluşturan Akropol, bütün görkemiyle kente gelen konuklarını ağırlamaktadır. Bugün teleferikle de çıkılabilen ve çıkarken muhteşem bir Bergama manzarası sunan Akropol, 330 m yüksekliktedir. Bergama krallarının sarayları, tiyatro, kutsal alanlar, kütüphane, tapınaklar, agora, gymnasion, heroon ve diğer Roma Dönemi kalıntıları hep bu görkemli tepe üzerindedir.

1878 yılında başlayan Bergama kazıları sırasında çıkarılan en önemli eser olan Zeus Sunağı, bugün ana vatanından binlerce kilometre uzakta, Berlin’deki Pergamon Müzesi’nde sergilenmektedir. Helenistik Dönem anıt mimarisinin ve heykeltıraşçılığının en güzel örneği olan ve Zeus’a adanan yapıt, 2. Eumenes zamanında, Galatlara karşı kazanılan zaferin anısına yapılmıştır. Temelin üzerindeki 130 m uzunluğunda, 2,30 m yüksekliğindeki kabartmalı frizde, Gigantlarla Olymposlu tanrıların savaşıyla ilgili sahneler betimlenmiştir.

Ören yerindeki en görkemli yapılardan bir diğeri, baş döndüren yüksekliğiyle Traian Tapınağı’dır. Tapınağın üç tarafı galerilerle çevrilidir.

Dünyanın en dik (yaklaşık 70 derece) tiyatrosu da yine Akropol’de yer almaktadır. 10.000 kişilik tiyatronun 80 sıralı seyir bölümünün en üst sırası ile orkestra arasında 36 m’lik bir kot farkı vardır.

Tiyatronun terasının üstündeki Athena Kutsal Alanı, bugün yalnızca temelleri kalan, Bergama’nın en eski tapınağıdır. Tapınak, kentin koruyucu tanrıçası Athena’ya adanmıştır.

Helenistik Dönem’de yaptırılan ve sahip olduğu 200.000 yazma eserle döneminin en büyük 2. kütüphanesi olan Pergamon Kütüphanesi, kent Roma egemenliğine geçtiğinde Antonius tarafından Mısır Kraliçesi Kleopatra’ya armağan edilmiştir. Bergamalılar, kendi icatları olan parşömen kağıdından yapılmış kitaplarla, bu kütüphanede büyük bir kültür hazinesi yaratarak değerlerin gelecek kuşaklara aktarılmasını sağlamışlardır.

Akropol’de yer alan tapınaklara göre oldukça sade yapılar olan saraylar, depolar, son derece detaylı şekilde planlanmış su yolları ve yukarı agora da (pazaryeri) oldukça etkileyicidir.

Kale Tepesi’nin yamacında yer alan Demeter Kutsal Alanı, Hera Kutsal Alanı ve tiyatro terasının kuzey ucunda yer alan, İon tarzında tamamen mermerden inşa edilmiş Dionysos Tapınağı, baş döndüren yapılardır.

“Tarih Üç Boyutlu Canlanıyor” projesiyle, antik yapıların yanlarındaki panolara karekod sistemi yerleştirilmiştir. Böylece antik kenti gezmeye gelen ziyaretçiler, akıllı cihazlarına indirdikleri ücretsiz bir uygulamayla Kızıl Avlu’nun, Zeus Sunağı’nın, Athena Tapınağı’nın ve Zeus-Asklepios Tapınağı’nın iki bin yıl önceki görüntülerini 360 derece sanal olarak izleme olanağına sahiptir.

Asklepion Ören Yeri
MÖ 4. yüzyılda inşa edilmiş olan Bergama’daki Asklepion Tapınağı, Eski Çağ’da Epidaurus ve Kos’taki örnekleriyle eş değer öneme sahip bir tedavi merkezi olarak hizmet vermiş olup Sağlık Tanrısı Asklepios’a adanmıştır. Asklepios Kutsal Alanı, galerili avlusu, 3.500 kişilik tiyatro yapısı, İmparator Hadrianus’a ait kült salonu, kütüphanesi, yuvarlak planlı Asklepios Tapınağı ile Roma Dönemi’nde oldukça önemli bir sağlık merkezi olmuştur. Güney kesiminde Helenistik Dönem’den kalma üç küçük tapınak ile uyku odaları, kutsal kaynak ve havuzlar bulunur. Döneminde, “ölümün girmesinin yasak olduğu yer” olarak ünü tüm dünyaya yayılmıştır.

Asklepion Kutsal Alanı, Hristiyanlık dönemine kadar önemini korumuştur. Kutsal kaynak yanında burada tedavi gören hastaların soğuk ve sıcak havadan korunmasını sağlamak amacıyla uzun bir yer altı tüneli yapılmıştır.

Hipokrat’tan sonra Antik Çağ’ın en önemli hekimi ve eczacısı olan Galenos, Pergamonludur. İlk eğitimini Pergamon Asklepieionu’nda alan Galenos, İskenderiye’de eğitimini tamamlayarak Roma İmparatorluğu’nun saray hekimi olmuş; 4 yıl boyunca mesleğini kendi memleketi Pergamon’da icra etmiştir.

Selinos ve Antik Çağa Tanıklık Eden Köprüleri
Antik Selinos Çay’ını âdeta bir gerdanlık gibi süsleyen tarihî Bergama köprüleri, Roma ve Osmanlı dönemlerinde inşa edilmiş olup zaman içerisinde onarım görmeleri sayesinde hâlâ kullanılmaya devam edilmektedir.

7 Kiliseler
İncil'de adı geçen Anadolu'nun ilk "Yedi Kilise"sinden birine ev sahipliği yapan Bergama, Hristiyanlık inancının da önemli bir merkezidir.

Mısır Tanrıları Tapınağı (Kızıl Avlu)
Antik Pergamon’un ovada kalan en gösterişli yapısıdır. Gerek tasarımı, gerekse devasa boyutları ile hayranlık uyandıran bu eser, Roma İmparatoru Hadrianus zamanında (MS 117-138) Mısır tanrılarına ithaf edilmiştir. Tapınak, MS 5. yüzyılın ortalarında Erken Bizans Dönemi’nde ana binanın içine iki sıra sütun ilave edilerek üç nefli, bazilikal planlı bir kilise hâline getirilmiş ve Aziz Johannes’e adanmıştır. Tapınağın kuzeyinde kalan kule biçimli yuvarlak yapı, Osmanlılar Dönemi’nde cami olarak kullanılmaya başlanmış olup hâlen “Kurtuluş Camisi” adıyla hizmet vermektedir. Tapınağın hemen yanında bir havra da bulunmaktadır. Çok tanrılı Antik Çağ inanışları yanında üç ilahi dine de ev sahipliği yapan tapınak, inanç turizmi açısından son derece önemlidir.

Yığma Tepe Tümülüsü
Yığma Tepe Tümülüsü, ?Bergama’daki en büyük tümülüs olup büyük ihtimalle Pergamon krallarından birine aittir. Antik Çağ’da Pergamon’a gelen kişileri karşılayan bu oldukça büyük ve görkemli tümülüs, bir bakıma Kale Tepesi’nin görüntüsünü engellemektedir. Fakat gelen ziyaretçi, tümülüsün hemen arkasından tepeyi görünce daha çok etkilenmektedir. Ayrıca tümülüs, kentin koruyucu tanrıçası olan Athena’ya adanmış kutsal alanla da doğrusal bir aks üzerinde yer almaktadır.

Zeus Sunağı
Zeus Sunağı, ?Pergamonluların Galatlara karşı kazandıkları büyük zaferin anısına, tanrılar tanrısı Zeus adına yapılmış Helenistik Dönem’in en görkemli yapıtlarındandır. 2. Eumenes zamanında (MÖ 197-159) inşa edilen Zeus Sunağı, dönemin heykelcilik sanatının en görkemli örneklerini sergilemektedir. Sunak hakkında ilk bilgi verenlerden biri Romalı yazar Lucius Ampeliua’tur. “Dünya Harikaları” adlı yapıtında: “Bergama’da mermerden kırk ayak yüksekliğinde, görkemli kabartmalarla süslü büyük bir sunak vardır. Tanrılarla Gigantların savaşını göstermektedir.” demektedir. Zeus Sunağı, 1800’lü yılların sonunda Alman Yol Mühendisi Carl Humman tarafından Almanya’ya götürülmüş olup bugün bütün görkemiyle Berlin’deki “Pergamon Museum”da konuklarını ağırlamaktadır.

Bergama Ulu (Yıldırım) Cami
Bergama Ulu Cami, Bergama'daki Türk Dönemi yapıları içerisindeki günümüze kadar gelebilmiş en büyük ve en eski tarihli camidir. Selçuklu sanatının etkisini taşıyan mihrabı, zengin mermer bezemeye sahiptir. Portal kapısı üzerindeki inşa kitabesinde, Sultan Bayezid tarafından 1398-1399 yılında inşa ettirildiği yazılıdır. Cami avlusunu süsleyen taş şadırvanın üzerindeki hat yazısı, Bergamalı Şair Aşki Efendi'ye aittir.